Του Βαγγέλη Χωραφά, διευθυντή της ιστοσελίδας γεωπολιτικής https://www.geoeurope.org/
Λίθιο, κοβάλτιο, βανάδιο, γραφίτης, βισμούθιο, είναι κάποιες από τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας για την ΕΕ. Συγκεκριμένα, ο κατάλογος αυτής της κατηγορίας πρώτων υλών για το 2020, περιέχει 30 ύλες έναντι 14 υλών του καταλόγου του 2011, 20 υλών του καταλόγου του 2014 και 27 υλών του καταλόγου του 2017.
Η Κομισιόν θεωρεί τις πρώτες ύλες ως κρίσιμης σημασίας όταν είναι απαραίτητες για την οικονομία, αλλά δεν μπορούν να εξορυχτούν με αξιόπιστο τρόπο εντός της ΕΕ και ως εκ τούτου, εισάγονται.
Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι πρώτες ύλες που είναι σημαντικές για την ενίσχυση της ψηφιοποίησης και τις μελλοντικές τεχνολογίες.
Ο βωξίτης, το λίθιο, το τιτάνιο και το στρόντιο προστίθενται στον κατάλογο για πρώτη φορά, ενώ το ήλιο, παρά το ότι παραμένει πηγή ανησυχίας, αφαιρέθηκε από τον κατάλογο του 2020 λόγω μείωσης της οικονομικής του σημασίας.
Η εξάρτηση από την Τουρκία
Η Τουρκία εξάγει στην ΕΕ δύο πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας, το αντιμόνιο και τα βορικά άλατα. Στην πραγματικότητα, η ΕΕ είναι πλήρως εξαρτημένη από την Τουρκία σε ό,τι αφορά αυτές τις πρώτες ύλες.
Για το αντιμόνιο, το ποσοστό εξάρτησης της ΕΕ από εισαγωγές από τρίτες χώρες ανέρχεται στο 100%. Η Τουρκία εξάγει στην ΕΕ το 62% του αντιμονίου που χρειάζεται. Το αντιμόνιο χρησιμοποιείται στην αμυντική/διαστημική βιομηχανία, στην κλωστοϋφαντουργία, στην αυτοκινητοβιομηχανία και στις κατασκευές.
Για τα βορικά άλατα, το ποσοστό εξάρτησης της ΕΕ από εισαγωγές ανέρχεται στο 100%.
Η Τουρκία εξάγει στην ΕΕ το 98% των βορικών που χρειάζεται και τα οποία χρησιμοποιούνται στην αμυντική/διαστημική βιομηχανία, στα ηλεκτρονικά, στην αυτοκινητοβιομηχανία, στις βιομηχανίες έντασης ενέργειας, στην ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, στον αγροτοδιατροφικό τομέα, στον ψηφιακό τομέα και στις κατασκευές.
Μαζί με τις μεταναστευτικές ροές, τα βορικά άλατα και το αντιμόνιο αποτελούν μία δεύτερη στρόφιγγα την οποία η Άγκυρα μπορεί να χρησιμοποιεί κατά το δοκούν, με απρόβλεπτες συνέπειες.
Η πορεία απεξάρτησης της ΕΕ
Η εξάρτηση της ΕΕ από τρίτες χώρες στον τομέα των πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας, έχει ανησυχήσει τις Βρυξέλλες. Το σπάσιμο του κύκλου της εξάρτησης αποτελεί προτεραιότητα για την Κομισιόν, με το βάρος να δίδεται στην απεξάρτηση από την Κίνα.
Η ΕΕ εξαρτάται από τις κινεζικές εξαγωγές κατά 38% στον βαρίτη, 93% στο βισμούθιο, 27% στο γάλλιο, 17% στο γερμάνιο, 93% στο μαγνήσιο, 47% στον φυσικό γραφίτη, 9% στον φώσφορο, 11% στα πυριτιούχα μέταλλα και σε απροσδιόριστα ποσοστά στο τιτάνιο, στο βολφράμιο και στο βανάδιο.
Το σχέδιο των Βρυξελλών περιλαμβάνει τη διαμόρφωση μίας «Συμμαχίας της ΕΕ για τις κρίσιμες πρώτες ύλες». Μεταξύ των προτεραιοτήτων της συμμαχίας περιλαμβάνονται η ανάπτυξη προηγμένης τεχνολογίας για τις μπαταρίες και το υδρογόνο ως καύσιμο, η διασφάλιση της προμήθειας σπάνιων γαιών και άλλων στοιχείων που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή μαγνητών και η προώθηση επενδύσεων καινοτομίας στην ΕΕ. Η εξάρτηση της αγοράς νέας τεχνολογίας ηλεκτρικών αυτοκινήτων από μπαταρίες κινεζικής προέλευσης κατά 80%, είναι κάτι που ανησυχεί την Κομισιόν. Στην ευρωπαϊκή στρατηγική περιλαμβάνεται και η χρήση του δορυφόρου «Κοπέρνικος» για τον εντοπισμό κοιτασμάτων και τη διαχείριση των υπαρχόντων.
Η πανδημία αποκάλυψε μία ζοφερή πραγματικότητα για την ΕΕ, αφού έφερε στο φως τα σημεία τρωτότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Από τις μπαταρίες μέχρι την ανανεώσιμη ενέργεια, ο κορωνοϊός κατέδειξε μία πικρή αλήθεια: Η Ευρώπη δεν μπορεί να το κάνει μόνη της, είναι εξαρτημένη από συγκεκριμένα προϊόντα, από πρώτες ύλες και από εφοδιαστικές αλυσίδες.
Από εδώ προκύπτει και η αντεπίθεση της Κομισιόν, η οποία συνειδητοποίησε ότι χωρίς υλικά όπως το στρόντιο και το κοβάλτιο δεν υπάρχει καμία βάση για την Πράσινη Ατζέντα της.
Η συσχέτιση της εξάρτησης της ΕΕ από τη μορφή του καθεστώτος των χωρών εισαγωγής, δίνει μία πρόσθετη σημασία στο θέμα. Η Κομισιόν θεωρεί ότι πρέπει να σπάσει η εξάρτηση από χώρες με αυταρχικά καθεστώτα. Δηλαδή, απεξάρτηση από τις κατά 93% εισαγωγές από το μαγνήσιο που χρησιμοποιείται στην κατασκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών και καθισμάτων αυτοκινήτου, από την Κίνα του Σι Τζινπίνγκ, του 85% του νιόβιου που χρησιμοποιείται στα αεροπορικά καύσιμα και στους αγωγούς φυσικού αερίου και προέρχεται από τη Βραζιλία του Ζαΐρ Μπολσονάρο και του 98% των βορικών αλάτων που χρησιμοποιούνται στα πυρίμαχα προϊόντα και προέρχονται από την Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν.
Η εμπειρία της εξάρτησης από το μονοπώλιο του ρωσικού φυσικού αερίου, έδειξε ότι υπάρχει ένα ρίσκο που η ΕΕ δεν θα ήθελε να ξαναπάρει, σε ό,τι αφορά τους τομείς των ηλεκτρονικών και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στους οποίους η επιρροή του Πεκίνου είναι μεγάλη. Και γίνεται μεγαλύτερη αν υπολογιστεί ότι το μεγαλύτερο μέρος του κοβαλτίου που παράγεται στο Κονγκό, αλλά και του αυστραλιανού λιθίου, υφίστανται επεξεργασία στην Κίνα, πριν εξαχθούν στην ΕΕ.
Με τα δεδομένα αυτά, η Τουρκία είναι καλά τοποθετημένη απέναντι στην ΕΕ. Μπορεί να εξαρτάται σε διάφορους τομείς από την ευρωπαϊκή τεχνογνωσία, αλλά και η ίδια έχει δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς εξάρτησης της ΕΕ από τις κρίσιμες πρώτες ύλες.
